Kamu Diplomasisi ve
Ak Parti Dönemi Türk Dış Politikası
Dr. MUHARREM EKŞİ
Bu kitabın yayın hakkı SİYASAL KİTABEVİ’ne aittir. Yayınevinin ve yayınlayıcısının yazılı izni alınmaksızın kısmen veya tamamen alıntı yapılamaz, hiçbir şekilde kopyalanamaz, çoğaltılamaz ve yayınlanamaz.
Kamu Diplomasisi ve
Ak Parti Dönemi Türk Dış Politikası
Dr. Muharrem Ekşi
Kapak Tasarımı: Gamze Uçak
Sayfa Düzeni: Canan Özmen
ISBN:
©Siyasal Kitabevi Tüm Hakları Saklıdır.
Temmuz 2014, Siyasal Kitabevi, Ankara
Siyasal Kitabevi-Ünal Sevindik
Yayıncı Sertifika No: 14016
Şehit Adem Yavuz Sok. Hitit Apt. 14/1
Kızılay-Ankara
Tel: 0 (312) 419 97 81 pbx
Faks: 0 (312) 419 16 11
Perakende Satış:
Zafer Çarşısı 26-27-28
Tel: 0 (312) 433 99 43
e-posta: info@siyasalkitap.com
http://www.siyasalkitap.com
Baskı
Desen Ofset A. Ş.
Sertifika No: 11289
Birlik Mah. 448. Cad. 476. Sk. No: 2
Çankaya/Ankara Tel: 0 (312) 496 43 43
Dağıtım:
Siyasal Yayın Dağıtım
Şehit Adem Yavuz Sok. Hitit Apt. 14/1
Kızılay-Ankara
Tel: 0 (312) 419 97 81 pbx
Faks: 0 (312) 419 16 11
e-posta: info@siyasalkitap.com
http://www.siyasalkitap.com
Ailem ve Hocalarıma
Dr. Muharrem EKŞİ, 2001 yılında İstanbul Üniversitesi Tarih bölümünü bitirdikten sonra New York Üniversitesi Yakındoğu Araştırmaları bölümünde yüksek Lisans için ABD’ye gitti. Daha sonra 2008 yılında Ankara Üniversitesinde Uluslararası İlişkiler bölümünde doktoraya başlayan Muharrem Ekşi, 2012 yılı boyunca doktora teziyle ilgili Harvard, George Washington ve New York Üniversitelerinde araştırmalarda bulundu. 2013 yılında Hindistan’da Jawaharlal Nehru Üniversitesinde misafir okutman olarak dersler verdi. 2014 yılında Ankara Üniversitesi, Siyasal Bilgiler Fakültesi, Uluslararası İlişkiler Bölümünde “Türkiye’de Kamu Diplomasisi: Ortaya Çıkışı, Kurumsal İnşa Süreci ve Uygulanışı (2002-2013)” başlıklı doktora tezini tamamlayarak Dr. unvanını aldı. Muharrem Ekşi, kamu diplomasisi, kültürel diplomasi ve Türk dış politikası konularında çalışmaktadır.
Ekşi, Ankara’da Global Strateji Enstitüsü, ASAM ve SETA’da araştırmacı olarak çalıştı. Daha sonra TBMM’de Dış İlişkiler uzmanı olarak çalışan Muharrem Ekşi, halen Yunus Emre Enstitüsü’nde çalışmaktadır.
İçindekiler
Önsöz........................................................................................................ 1
Kamu Diplomasisinin Kuramsal ve Kavramsal Çerçevesi
1. Kamu Diplomasisinin Kuramsal Çerçevesi: Uluslararası Sistemin
Yeni Ortamı Ve Dinamikleri 15
1.1. Konstrüktivizm: Sivil Toplum Temelli Küresel Sistem.. 16
1.2. İletişim-Bilgi Çağı Paradigması: Enformasyon Toplumu. 24
2. Kamu Diplomasisinin Kavramsal Çerçevesi 29
2.1. Uluslararası İlişkiler Disiplininde Güç Kavramı 29
2.2. Konstrüktivist Teoride Güç Anlayışı 32
2.3.1. Yumuşak Güç- Kamu Diplomasisi İlişkisi 37
2.3.2. Yumuşak Güç Kavramı Eleştirisi 40
3.1. Diplomasinin Tarihsel Gelişimi 47
3.2. Diplomasinin Dönüşümü. 52
5.1. Küresel Siyaset Ve Diplomaside Sivil Toplum.. 72
1. Kamu Diplomasisi Tanımı: Tanımsal Çeşitlilik Sorunsalı 81
3. Halkla İlişkiler Faaliyet Ve Yöntemleri 89
3.1. Halkla İlişkiler-Kamu Diplomasisi İlişkisi 89
3.1.1 İmaj-Prestij Yönetimi 91
3.1.3. Ulus Markalama Yöntemi 95
3.2. Propaganda Faaliyet Ve Yöntemleri 99
3.2.1. Propaganda-Kamu Diplomasisi İlişkisi 99
3.2.3. Gündem Belirleme Yöntemi 103
3.2.4. Çerçeveleme Yöntemi 105
3.3. Lobicilik Faaliyetleri 107
4. İletişim Araç ve Faaliyetleri: Savunuculuk Tekniği 109
4.1. Savunuculuk (Müdafaa) Tekniği 110
4.2. Stratejik İletişim Yönetimi 111
4.3. Enformasyon Programları 112
4.3.1. Bilgilendirme Faaliyetleri 112
4.3.2. Tanıtım Faaliyetleri 113
4.4.1. Geleneksel Kitle İletişim Araçları: Tv, Radyo, Gazete, Sinema. 114
4.4.2. Yeni Medya Araçları: İnternet Ve Sosyal Ağlar. 116
5. Dinleme Faaliyetleri: Kamuoyu Araştırmaları, Anketler. 118
6. Eğitim Ve Akademik Faaliyetler: Değişim Programları 120
7. Kültür-Sanat Faaliyetleri 125
8. Kamu Diplomasisi Türleri 128
8.1.1. Kamu Diplomasisi-Kültür Diplomasisi İlişkisi 132
8.3. Yurttaş-Vatandaş Diplomasisi: Kültür Elçiliği 136
1. Ak Parti Dış Politika Anlayışı: Zihniyet Değişimi 141
1.1. Türk Dış Politikasında Davutoğlu Faktörü. 142
1.2. Türk Dış Politikasında Retorikler. 144
1.2.1. Merkez Ülke Söylemi 144
1.2.2. Bölgesel Güç Söylemi 146
1.2.3. Çok Boyutlu Dış Politika Söylemi 147
1.2.4. Akil Ülke Markalaması 149
1.2.5. Donör Ülke Markalaması 150
1.2.6. Model Ülke Ve Ak Parti Hikâyesi 152
2. Türk Dış Politikasında Yumuşak Güç. 157
2.1. Yumuşak Güç Söylemi Ve Algısı 158
2.2. Yumuşak Güç Politikaları 160
2.2.2. Komşularla Sıfır Sorun Yaklaşımı Ve Arabuluculuk Girişimleri 166
2.2.3. Ermenistan’la Normalleşme Açılımı 169
2.2.4. Medeniyetler İttifakı Girişimi 172
3. Kamu Diplomasisi Kurumları Ve Yumuşak Güç Aktörleri 178
3.1.1. Yeni Teşkilat Kanunu: Dışişleri Bakanlığının Yeniden
3.1.4. Diplomasi Akademisi Başkanlığı 183
3.2. Başbakanlık Kamu Diplomasisi Koordinatörlüğü (KDK) 184
3.3. Yunus Emre Enstitüsü. 194
3.3.1. Muadil Kültür Enstitüleri 194
3.3.2. Yunus Emre Enstitüsü Ve Kültür Merkezleri 195
3.3.2.1. Yunus Emre Enstitüsü Ve Kültür Merkezlerinin Faaliyetleri 202
3.3.2.2. Eğitim Faaliyetleri 202
3.3.2.3. Kültür-Sanat Faaliyetleri 203
3.3.3. Yunus Emre Enstitüsü Projeleri 205
3.3.3.1. Türkoloji Projesi 205
3.3.3.2. Türkçe Seçmeli Yabancı Dil Projesi 209
3.3.3.3. Balkanlarda Kültürel Mirasın Yeniden İnşası Projesi 210
3.3.3.4. Balkanlarda Geleneksel Türk El Sanatlarının İhyası 210
3.3.3.5. 100 Türkiye Kütüphanesi Projesi 211
3.4. Başbakanlık Yurtdışı Türkler Ve Akraba Toplulukları Başkanlığı (YTB) 212
3.4.1. Ytb’nin Kurumsal Yapılanması Ve Faaliyet Alanları 213
3.4.3. Diaspora Diplomasisi 217
3.5. Başbakanlık Türkiye İşbirliği Ve Koordinasyon
Ajansı Başkanlığı (Tika) 220
3.5.1. Tika’nın Yeniden Yapılandırılması 220
3.5.2. Tika’nın Faaliyet Alanları 224
3.5.3. İnsani ve Dış Yardım Diplomasisi 226
Ek 1: Ak Parti Döneminde İmzalanan Kültür Antlaşmaları 237
Ek 2: Kültür Enstitülerinin Ülkelere Göre Dağılımları 240
AB Avrupa Birliği
ABD Amerika Birleşik Devletleri
AİGK Asya'da İşbirliği ve Güven Artırıcı Önlemler Konferansı
APİSA Asya Siyasi ve Uluslararası Çalışmalar Derneği
ASEAN Güneydoğu Asya Ülkeleri Birliği
BBC İngiliz Radyo Televizyon Kurumu
(British Broadcasting Corporation)
BM Birleşmiş Milletler (The UN)
BMGK Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi
BYEGM Basın-Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü
CAMES Beyrut Amerikan Üniversitesi , Center for Arab and Middle East Studies
CARICOM Karayipler Topluluğu
CCTV Çin Merkez Televizyonu
CEO Baş Yönetici (Chief Executive Office)
CIA Amerikan Merkezi İstihbarat Teşkilatı
(Central Intelligence Agency )
CNN ABD Haber Ajansı (Cable News Network)
CNR Fuar Yeri (Expo Center)
D-8 Gelişmekte olan 8 Ülke (Developing Eight)
DITIB Diyanet İşleri Türk İslam Birliği
DW Almanya TV, Radyo Servisi (Deutsch Welle)
FAO UNESCO Dünya Miras Komitesi ve Gıda ve Tarım Örgütü
FİFA Uluslararası Futbol Federasyonları Birliği
G-20 20 Maliye Bakanı ve Merkez Bankası Başkanı Grubu
(Group of 20)
GRT Moldova Gökoğuz Yeni Radyo Televizyon
ICEP Uluslararası Kültürel Değişim Programları Burs Vakfı
ICYF-DC İKÖİslam İşbirliği Diyalog ve İşbirliği Gençlik Forumu
IELTS Uluslararası İngilizce Test Sistemi
(International English Language Testing System)
İKÖ İslam Konferansı Örgütü
(The Organisation of Islamic Cooperation, OIC)
INGO Uluslararası Hükümet-dışı Örgütler
(International Non-Governmental Organization)
IRCICA İKÖ İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırmaları Merkezi
İSEDAK İKÖ İslam İşbirliği Teşkilatı Ekonomik ve Ticari İşbirliği
Daimi Komitesi
IUC Uluslararası Üniversiteler Konseyi
(International Universities Council)
IVLP ABD’nin Uluslararası Ziyaretçi Programı
(International Visitor Program)
KD Kamu Diplomasisi
KDK BaşbakanlıkKamu Diplomasisi Koordinatörlüğü
KİK Körfez Arap Ülkeleri İşbirliği Konseyi
KSS Komşularla Sıfır Sorun
MERCOSUR Latin Amerika Güney Ortak Pazarı
MİG Medeniyetler İttifakı Girişimi
MUSİAD Müstakil Sanayici ve İşadamları Derneği
NATO Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü
(North Atlantic Treaty Organization)
NBA Ulusal Basketbol Ligi (National Basketball Association)
NGO Hükümet-dışı Örgütler (Non-Governmental Organization)
OECD Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü
(The Organisation for Economic Co-operation and
Development)
OECD-DAC Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü Kalkınma Yardımı Komitesi (Development Assistance Committee)
PR Halkla İlişkiler (Public Relations)
RFE Özgür Avrupa Radyosu
RL Özgürlük Radyosu
RT Russia Today
SAM Dışişleri Bakanlığı Stratejik Araştırmalar Merkezi
SESRIC İKÖİslam Ülkeleri İstatistik Ekonomik ve Sosyal Araştırma ve Eğitim Merkezi
SETA Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı
STK Sivil Toplum Kuruluşu
ŞİÖ Şangay İşbirliği Örgütü
TBMM Türkiye Büyük Millet Meclisi
TDK Türk Dil Kurumu
TDP Türk Dış Politikası
TEDA Kültür ve Turizm Bakanlığı Türk Kültür, Sanat ve
Edebiyatının Dışa Açılması
TESEV Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etüdler Vakfı
TİKA Türkiye İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı
TOBB Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği
TOEFL Yabancı Dil olarak İngilizce Sınav (Test of English as a
Foreign Language)
TÖMER Türkçe Öğretim Araştırma ve Uygulama Merkezi
TRT Türkiye Radyo Televizyon Kurumu
TÜBİTAK Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu
TURSAB Türkiye Seyahat Acentaları Birliği
TUSİAD Türk Sanayici ve İşadamları Derneği
TUSKON Türkiye İşadamları ve Sanayiciler Konfederasyonu
TÜRKSOY Uluslararası Türk Kültürü Teşkilatı
TYS Yunus Emre Enstitüsü Türkçe Yeterlik Sınavı
Uİ Uluslararası İlişkiler
UNESCO Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü
(United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization)
VOA Amerika’nın Sesi (Voice of America)
WTA Kadın Tenisçiler Birliği
YEE Yunus Emre Enstitüsü
YETKM Yunus Emre Türk Kültür Merkezi
YÖK Yüksek Öğretim Kurulu
YTB Başbakanlık Yurtdışı Türkler ve Akraba Toplulukları
Başkanlığı
YVDK YTB Yurtdışı Vatandaşlar Danışma Kurulu
Tablo ve Haritalar
Harita 1: Dünya’daki Yunus Emre Türk Kültür Merkezleri (Mevcut, Açılış Sürecinde olan ve Açılması Planlanan Merkezler)
Harita 2: TİKA’nın Yurtdışındaki Koordinasyon Ofislerinin Ülkelere Göre Dağılımı
Tablo 1 : Medyanın Siyasete Etkisine Yönelik Tezler
Tablo 2: Verilerle Türkiye’nin Artan Temsilcilik Sayıları
Tablo 3: Umuma Mahsus Pasaport Sahibi Türk Vatandaşlarının Vizeden Muaf Tutulduğu Ülkeler
Tablo 4: Medeniyetler İttifakı alanında 2013-2014 yıllarında Türkiye’de Gerçekleştirilmesi planlanan projeler
Tablo 5: Dışişleri Bakanlığı Yeni Teşkilat Kanuna Göre Açılan Yeni Birimler
Tablo 6: Akademiler Arası İşbirliği Çerçevesinde 2012 Yılında İmzalanan Anlaşmalar
Tablo 7: KDK’nın Faaliyet Alanları
Tablo 8: Kamu Diplomasisi Panelleri
Tablo 9: Dış Politika Tanıtım Programlarının Gerçekleştirildiği Üniversiteler
Tablo 10: Gençlik Programları
Tablo 11: KDK’nın Siyasal İletişim Faaliyetleri
Tablo 12: Ülke Toplantıları
Tablo 13: Akil İnsanlar Konferansları
Tablo 14: Avrupa Toplantıları
Tablo 15: Bölgelere Göre Yunus Emre Enstitüsü Türk Kültür Merkezleri
Tablo 16: Karşılaştırmalı Kültür Enstitüleri
Tablo 17: Enstitünün Türkoloji Projesi Kapsamında İşbirliği Protokolü İmzaladığı Üniversiteler
Tablo 18: Türkiye Burslarının Kategorik Dağılımı
Tablo 19: 2012 Yılında Harcama Büyüklüklerine Göre En Çok Yardım Alan Ülkeler
Önsöz
Dr. Muharrem Ekşi’nin Ankara Üniversitesi’nde doktora tezi olarak hazırladığı ve kitaba dönüştürdüğü bu çalışma kamu diplomasisine dair tartışmalar ile Türk dış politikasının kamu diplomasisi bağlamında söylemsel, pratik ve kurumsal bir analizini sunmaktadır.
Kamu diplomasisi küresel siyasette yaklaşık son 30 yılda yaşanan dönüşümün diplomasi alanındaki en önemli yansımalarından biri olarak ortaya çıktı. Bir yandan devletler küreselleşme ortamında yeniden yapılanırken, iletişimin öneminin artması, toplumların giderek daha belirgin bir şekilde siyasal özne haline gelmesi diplomaside de yeni arayışları gündeme getirdi. Tıpkı devletin bu yeni dönemde varlığını dönüştürerek sürdürmesi gibi, diplomasi de geleneksel niteliklerini sürdürmekle birlikte giderek yeni işlevler üstlenirken bu yeni ortama uyum sağlayarak dönüşmeye başladı.
Kamu diplomasisinin ortaya çıkışı ve önem kazanması iki önemli olgunun gündeme gelmesiyle gelişti ve mümkün oldu. İlki, toplumsal boyutun siyasette giderek daha ağırlıklı olması, toplumsal talep ve beklentilerin öneminin artması gibi gelişmelerdi. Burada ilginç olan kamuoyunun dış politikadaki öneminin artmasıyla, devletlerin çeşitli, söylem, araç ve mekanizmalarla kamuyounu etkileme kapasitelerinin de artması gibi paradoksal bir durumun yaşanmasıydı. Yani, devletler bir yandan küreselleşme sürecinin en popüler ve bir o kadar vazgeçilmez kavramları olan açıklık, şeffaflık ve hesap verebilirlik konusunda iç ve dış kamuoyunun tepkisine karşı daha duyarlı hale gelirken, öte yandan ve tam da bu nedenle kendi iç ve dış kamuoylarını daha fazla etkileme imkan ve kabiliyetini artırmaya ve devreye sokmaya başladılar.
Devletleri bu konuda daha duyarlı olmaya iten husus ise demokrasi ve demokratikleşme kavramlarının söylem düzeyinde de olsa revaçta olması, görsel ve yazılı basının yanında, sosyal medyanın öneminin artması gibi gelişmelerin devletlerin dış politikalarına meşruiyet sağlama ihtiyacının giderek artırmasıydı. Bu meşruiyet arayışı yalnızca devletlerin kendi kamuoylarını, izledikleri ya da izleyecekleri dış politika konusunda etkileme, destek sağlama açısından değil, diğer ülke kamuoylarını da etkileme, ikna etme, destek elde etme çabasına yöneltti. Hatta, yalnızca devletler değil BM, NATO gibi uluslararası örgütler de kamu diplomasisine daha fazla önem vermeye başlayarak pozisyonlarına meşruiyet sağlamaya çalıştılar.
Artık bir devlet dış politikasını yalnızca bir başka devlet ya da devletlere yönelik olarak değil, bir uluslararası ortama yönelik olarak yürüttüğünden, bu uluslararası kamuoyunu etkilemek, kendi kamuoyunu etkilemek kadar önem kazanmaya başladı. Örneğin, Türkiye de dahil olmak üzere başbakanların, dışişleri bakanlarının başka ülkelerin özellikle yaygın olarak takip edilen medya kuruluşlarında makale yazmaları, uluslararası televizyon kanallarına çıkarak siyasetlerini anlatmaları bu durumun somut göstergeleridir.
Kamu diplomasisinin önem kazanmasında ikinci etken ise teknik imkanların gelişmesiyle birlikte iletişimde yaşanan hızlı dönüşümdür. Örneğin dışişleri bakanlıkları buna adapte olabilmek için hızlı davranmışlar, her ülke dışişleri ve büyükelçilikleri internet sayfaları açarken aynı zamanda twiter hesapları almışlar ve bazı mesajlarını buradan duyurmaya hatta etkin olarak kullanmaya başlamışlardır. Bir yandan devletlerin bilgi üzerindeki hakimiyetleri azalırken, bilgi ve enformasyon yatay düzeyde, devleti dışarıda bırakacak ama onu etkileyecek bir şekilde hızla dolaşırken, öte yandan devletler yeni kontrol mekanizmalarıyla bu bilgi ve enformasyon akışını en azından gözetim altında tutmaya, kendileri de bu akışın bir parçası olmaya çalışmaktalar.
Genel olarak günlük hayatın görselleşmesiyle birlikte siyaset ve dış politikada da görselliğin öne çıkması, siyasetin ve aktörlerin belli bir imajla sunulması ve hem içeride hem de dışarıda ikna edici olması dış politikanın gücünü en az maddi unsurlar kadar artıran bir etken olmaya başladı. Bu noktada dış politikanın kendisi, yürütülüşü ve ne ölçüde başarılı olduğundan çok hangi kavramlarla ifade edildiği ve uluslararası basından sosyal medyaya dek nasıl sunulduğu gibi hususlar öne çıktı. Diğer bir deyişle, dış politika günümüzde yalnızca reelpolitik ya da cari siyaset olarak değil bir algı konusu olarak da görülüyor, söylem bazı durumlarda eylemlerin önüne geçebiliyor, pratiği gölgeleyebiliyor. Bunun farkında olan devletler gerek geleneksel diplomatik mekanizmaları ama özellikle yeni bazı araçları kullanarak meşruiyet arayışlarına daha fazla önem veriyorlar, doğrudan uluslararası kamuoyuna seslenmeyi önemsiyorlar, ikna edici söylemler geliştirmeye, kamuoyu oluşturmaya çalışıyorlar. Artık devletler için kendi kamuoylarını etkilemek, yönlendirmek kadar diğer ülke kamuoylarını etkilemek de önem taşıyor. Geçmişin kaba, niyetini belli eden, gizleme ve gizlenme ihtiyacı hissetmeyen “propagandası” yerini ince, rafine söylemlere, devletin kendisinden çıkan ve/veya onunla yakından bağlantılı olan ama öyle görünmeyen, kendisini dolaylı ifade eden, bu nedenle daha derine ve daha yaygın bir şekilde nüfuz etmeye çalışan kamu diplomasisi aldı. Örneğin, öğrenci değişim programları, burs imkanları, festivaller, sanatsal etkinliklerin, filmlerin kültür bakanlıklarınca desteklenmesi vs hep kamu diplomasisinin yeni ve ince araç ve yöntemleri olarak ortaya çıktı. Devletlerin ve bazen diğer aktörlerin imaj çalışmalarına verdikleri önem, bunun giderek daha da profesyonelleşmeye başlaması, kendi içinde bir sektör haline gelmesine yol açtı. Artık devletler kendilerini belli bir kavram, simge ile marka haline getirmeye çalışmakta, hatta bazı kentler, eğer devletin uluslararası alandaki imajı yeterince güçlü değilse veya negatif ise kendilerini o devletin imajından ayrıştırarak yeni ve bağımsız imaj oluşturmaya gitmektedirler. Bu bağlamda başka ülkelerin vatandaşlarına doğrudan ulaşmaya çalışma, dil ve kültürü yayma, yeni olmasa da geçmişte yalnızca bir grup Batılı ülkeyle sınırlı girişimlerken şimdi bu türden çabalar yaygınlaşmaya başladı.
Elinizdeki kitap bu tartışmaları hem teorik boyutta, hem de uygulamada Türkiye örneği üzerinden kapsamlı bir şekilde ele almaktadır. Toplumsal inşacı bir perspektiften konuya yaklaşan çalışma, bir yandan enformasyon toplumu tartışmaları öte yandan ise yumuşak güç kavramını yeni diplomasi anlayışının içine yedirerek incelemektedir. Bu haliyle Türkçe literatürde ilk olma özelliği taşıyan çalışma propagandadan imaj ve algı yönetimine, markalamadan lobiciliğe dek çok geniş bir yelpazede kamu diplomasisininin bileşenlerini tek bir kitap içinde toplamaktadır.
Bu teorik tartışmaların yanında çalışmanın belki de en özgün yanı Türkiye’nin kamu diplomasisi alanına hızlı bir giriş yaptığı 2000’lerde gerek söylemdeki değişimi, gerekse kurumsal yapılanmayı detaylı bir şekilde incelemesidir. Türkiye 1990’larda TİKA ve öğrenci değişim programı gibi dönemin koşulları içinde önemli ve zaman içinde yenilenmesi gereken çabalar göstermişti. Ama gerçekten, Türkiye diğer ülkelerde gördüğümüz türden modern kamu diplomasi söylem ve mekanizmalarını, kurum ve bürokratik örgütlenmesini 2000’li yıllarda hızla geliştirmeye başladı. Özellikle Dışişleri Bakanlığı’nın yeni yapılanmasında kamu diplomasisi boyutuna önem verilirken, bu konuda başbakanlığa bağlı bir Kamu Diplomasisi Koordinatörlüğü’nün kurulduğu görülmektedir. Daha önemli bir yenilik Türkiye’nin tıpkı Almanya’nın Goethe Institut, İspanya’nın Instituto Cervantes, İngiltere’ni British Council ve Fransa’nın Institut Français gibi kültür merkezlerinin bir benzeri olarak Yunus Emre Enstitülerini açması olmuştur. Kuşkusuz, bu tür yeni yapılanmaların belli bir kurumsallık düzeyine ulaşması, kendi amacı doğrultusunda hizmet verebilmesi için belli bir süreye ihtiyaç vardır. Örneğin, Türkiye’nin iç politikasındaki güncel çekişmeler doğrudan bu kurumların yönetimlerine, işleyişine, personel politikasına birebir yansıyabilmektedir. Fakat ne olursa olsun, tıpkı hükümetin kendisinden önce kurulmuş olan TİKA’yı geliştirmeye ve dönüştürmeye çalışması gibi, bir gün yeni bir siyasal iktidar geldiğinde de bu kurumlar işlevlerini sürdürecektir.
Dr. Muharrem Ekşi’nin bu çalışması özellikle bu kurumsal yapıların kuruluş dinamiklerini, işleyişlerini ayrıntılı bir şekilde ortaya koyan ilk ve tek çalışma olması açısından Türkiye’de hem kamu diplomasisi hem de genel olarak Türk dış politikası literatürüne önemli bir katkı sunmaktadır.
Prof. Dr. İlhan UZGEL
Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı Başkanı, Siyasal Bilgiler Fakültesi,
Ankara Üniversitesi, Cebeci Kampüsü, Ankara Temmuz 2014
.